Gade kòd pou Pil elektrik

{{Gade omonim|pil}}

[[File:Batteries.jpg|thumb|Diferan fòma batri: de pil 9 volt, de AAA, de AA, yon C, yon D.]]

Yon '''pil elektrik''', souvan refere yo kòm yon '''batri'''<ref name="cnrp" />, se yon aparèy elektwochimik ki pwodui [[elektrisite]] konvèti enèji chimik an [[enèji elektrik]] atravè yon reyaksyon oksidorediksyon.

Sistèm elektwochimik sa a te envante pa syantifik Italyen [[Alessandro Volta]] pa anpile<ref group=alpha>Mo "pile" a soti nan anpile sa a.</ref> kouch de metal ki separe pa feltre tranpe nan [[asid]]. Biwo Entènasyonal Pwa ak Mezi te chwazi nonmen inite [[potansyèl elektrik]] [[vòlt]], an referans a Volta.

Pa analoji, tèm "batri" deziyen nenpòt pil eleman ki pwodui elektrisite, menm jan "batri" deziyen nenpòt aranjman seri pil oswa akimilatè elektrik.

== Vokabilè: pil, akimilatè, batri ==
=== Pil ak "pil rechajab" ===
[[File:VoltaBattery.JPG|vignette|dwat|Volta Battery, bonè {{s-|19}}.]]
[[Image:Battery symbol.svg|thumb|left|upright=.25|Senbòl elektwonik yon batri ki refere a estrikti [[selil voltaik]] la]]
Okòmansman, tèm "pil" la te deziyen yon aparèy [[Alessandro Volta]] syantifik Italyen an te envante, ki te konpoze de yon ''pile'' rondelles de twa diferan [[Metal]] ([[kuiv ]], [[plon)]], [[fè]]), separe pa [[Felt (tèkstil)|felt]] enpreye ak yon [[elektwolit]]<ref name="cnrp">{{CNRTL| Stack|c1}}.</ref>.

Mo "pilreman vre, yon fwa ke [[Oksidasyon-rediksyon potansyèl|potansyèl]] [[elektwòd]]s yo te egalize, li pa posib ankò pou retabli potansyèl inisyal la.

Pa ekstansyon, yon "batri rechargeable" se yon ti rechargeable [[akimilatè elektrik]] ki gen dimansyon ki idantik ak yon batri, vòltaj la ki jeneralman pi ba pase sa yo ki nan yon [[batri alkalin]] ki gen menm gwosè.

=== Batri ===
Tèm "[[Batri akimilatè|batri]]" la deziyen yon asosyasyon nan [[Montaj seri|seri]] oswa nan [[Paralèl (elektrisite)|paralèl]] pil oswa akimilatè<ref>{{Atik | otè1=Serge Pélissier |otè2=Ali Sari |otè3=Pascal Venet |tit=Pil elektrik pou aplikasyon pòtab ak abò - Fondamantal |periodik=Teknik Jeni |dat=10 mas 2018 |li sou entènèt=https://www .techniques-ingenieur .fr/documentary base/electronique-photonique-th13/electronique-de-power-conversion-et-gestion-42283210/batteries-electriques-pour-applications-portables-et-entreprises-e2140/contexte-des -portable-and- embedded-applications-e2140v3niv10003.html }}</ref> pou asanble a rive nan sèten karakteristik nominal, tankou [[Voltaj elektrik|vòltaj]], [[Kourant elektrik|kouran]] maksimòm akseptab oswa [[Electrique. kapasite|kapasite]].

Si eleman ki monte youn ak lòt yo se akimilatè, yo fòme yon [[batri akimilasyon]]<ref name=":0">{{Web link |title=Yon selil ak yon batri se menm bagay |url=https:// www.connaissancedesenergies.org/une-pile-et-une-batterie-cest-la-meme-chose-160318 |site=Connaissance des Énergies |dat=25 mas 2016 |accessed on=2019-08-27}}. </ref>{{,}}<ref>{{CNRTL|batri|2. − P. anal., ELECTR.}}.</ref>. Nan ka yon konbinezon de pil, asanble ki pa rechargeable yo rele [[selil primè|batri prensipal]].

Tèm "batri" yo itilize nan [[Manifakti otomobil|endistri otomobil la]] Se poutèt sa, deziyen pi byen yon batri depo, lèt la se rechargeable.

=== Lòt moun ===
[[Image:Macro piles electriques.jpg|thumb|dwat|[[Batri salin|Pil saline]] ak [[Pil alkalin|pil alkalin]], ki pi komen.]]
Tèm "batri" a parèt nan lòt non ki pa pataje menm prensip fonksyònman an. Kidonk, [[selil gaz la]], byenke fonksyone tou pa reyaksyon redox, pa fèt ak pil metal.

== Prensip fonksyòman ==
[[File:ElectrochemCell.png|thumb|upright|Dygram yon selil. Chak veso konstitye mwatye yon selil. Yon elektwòd (senbolize pa yon brik) benyen nan chak mwatye selil. De demi-selil yo konekte pa yon [[pon sèl]].]]
Anvlòp yon batri se kote yon [[reyaksyon chimik]] ant de sibstans, youn nan yo ka fasilman abandone [[elektwon]] yo ([[Reducer (chimi)|diminye materyèl]]), ak lòt la. ki absòbe yo ([[Oksidan|materyèl oksidan]]). Chak nan reyaksyon chimik sa yo rele yon "demi-reaksyon". Lè yo byen konbine, yo fòme yon [[reaksyon redox]]. Chak mwatye reyaksyon rive nan yon [[Solisyon (chimi)|solisyon]] kote yon echanj elektwon fèt. Se elektwon sa yo ki fè echanj ant de sibstans yo. Pou asire balans [[Chaj elektrik|chaj elektrik]], li nesesè pou konekte de solisyon yo lè l sèvi avèk yon [[pon sèl]], sistèm ki pèmèt transpò sèten [[ions]]s pandan y ap entèdi sikilasyon an. nan [[sòlvan]].

Chak eleman nan koup oksidan/diminye konekte ak yon [[elektwòd]]. Elektwòd sa yo, lè yo konekte nan yon sikwi konsome elektrisite, lakòz sikilasyon yon [[kouran elektrik]]; reyaksyon chimik la lakòz yon sikilasyon chaj ([[elektwon]], [[ion]]). Yon batri bay [[kouran dirèk]]. Tèminal (-) batri a koresponn ak [[anod]] kote reyaksyon [[oksidasyon]] la pran plas ki pral bay elektwon yo. Tèminal (+) yon batri a koresponn ak [[katòd]] kote reyaksyon [[Oksidasyon-rediksyon|rediksyon]] rive ki pral konsome elektwon yo.

Yo itilize sistèm sa a pou selil elektrik ak [[pil depo|pil depo]], ak divès kalite [[akimilatè elektrik|koup elektwochimik]]. Yon batri elektrik ka gen plizyè nan koup sa yo ki konekte nan seri, sa ki fè li posib pou ajiste vòltaj ki disponib nan tèminal batri a nan valè a vle.

Li posib pou fè yon batri endijèn, pa egzanp lè w kole yon [[Klip papye (papeterie)|clip papye]] ki depliye oswa yon [[klou]] (ki fèt ak [[asye]] [[Galvanizasyon|galvanize]], se poutèt sa kouvri ak [[zenk]]) ak yon fil elektrik vid (an [[kuiv]]) ki konekte ak yon [[dyòd ki emèt limyè]]<ref>Palè dekouvèt, [http:// www. palais-decouverte.fr/fileadmin/fichiers/visiter/juniors/fiches_experiences/la_pile_au_citron.pdf ''La Pile au citron''] {{pdf}}, IFIM23, 2006.</ref>. Nan anod la, zenk la bay elektwon li yo, epi nan katod la, ion H<sup>+</sup> ki soti nan ji [[asid]] la pran elektwon yo epi li lage sou fòm [[diidwojèn]] {{H2}}<ref>{{Lyen entènèt |format=vid |title=Pile au citron - Eksplikasyon an! |url=https://www.youtube.com/watch?v=1113-dYorrY |sit=[[YouTube]] |accessed on=2021-04-19}}.</ref>. Nou jwenn gadjèt sou mache a ki sèvi ak menm prensip sa a: pa egzanp ti [[Quartz revèy|kwatz revèy]] ki mache ak yon [[pòmdetè]] (menm prensip nan anod la, pandan ke 'nan katod la dlo redwi a [[ion]]s [[Idwoksid|HO<sup>−</sup>]] ak idwojèn)<ref>{{Lyen entènèt |format=vid |title=2x09 Pil pòmdetè a |url=https:// www.youtube.com/watch?v=4nhy9Qq58vs |konsilte sou=2021-04-19}}.</ref>.

== Istwa ==
Objè akeyolojik, tankou sa yo te jwenn an 1936, sanble ak pil. Kidonk Bagdad elektrik batri, ki soti nan III, byenke fonksyon li kòm yon batri se kontwovèsyal<ref>{{Lyen entènèt |otè1=Christine Blondel |otè2=Bertrand Wolff | otè3 =Marie-Hélène Wronecki |title=Sa yo rele ''batri'' Bagdad la: yon batri elektrik de mil ane de sa? |url=http://www.ampere.cnrs.fr/histoire/parcours-histoire/mythes/pile-bagdad |site=ampere.cnrs.fr |date=Jiyè 2017}}.</ref>. Yo ta travay sou ji fwi, oswa menm [[sulfat kwiv]], eksperyans sou rekonstriksyon modèn yo te valide posibilite de modèl yo. Pa gen okenn lyen istorik ant objè sa yo ak devlopman pil kontanporen, espesyalman paske itilizasyon sa yo ta dwe plake metal presye (pa [[elektwoliz]] [[galvanoplasti|galvanoplastik]]), ki ta eksplike minè li yo, oswa sekrè, sèvi ak, petèt ki asosye ak itilizasyon falsè (gade [[Achimèd' thrust#The crown of King Hiero II|Achimèd ak kouwòn wa Iewo]])<ref >[https://web.archive.org/web/20230606151617/https://www.infomysteres.com/ /synth/synth11.htm Magazine, Monde Inconnu (Le)], {{N°|84}}, 06/1987, Teknoloji avanse nan tan lontan, Michel Granger.</ref>.

An 1786, [[Luigi Galvani]] te obsève ke misk janm krapo yo te kontrakte lè li te antre an kontak ak metal, menm jan ak lè yo te konekte li nan yon machin elektwostatik. Li te dekouvri ke reyaksyon an te pi fò lè li te itilize yon enstriman ki fèt ak de metal diferan<ref>{{Web link |author1=Christine Blondel |author2=Bertrand Wolff |title=Galvani ak ''animal electricity'' |url =http: //www.ampere.cnrs.fr/histoire/parcours-histoire/galvani-volta/galvani |site=ampere.cnrs.fr |dat=Septanm 2011 |accessed on=2021-08-16}}.</ref> .

Nan opozisyon ak travay Galvani (elektrisite orijin bèt), [[Alessandro Volta]] te envante premye selil kolòn nan {{dat-|17 mas 1800}}<ref> Piblikasyon ki te soumèt {{dat-|20 mas 1800}} nan yon lèt an franse bay Prezidan [[Sosyete Wa a]], [[Joseph Banks]].</ref>; premye sistèm sa yo te konpoze de yon "pile" (kidonk non envansyon an) nan disk nan de metal diferan separe pa disk nan felt, tranpe nan [[asid ]]. Presyon kolòn nan sou disk anba yo lakòz silenn yo santi yo sèk deyò, ki finalman pa ranpli wòl yo ankò. Se poutèt sa, Volta te envante pile kouwòn lan byen vit, ki te fòme ak pi piti pile ki te monte an seri<ref name="Bonaparte_savants">{{Atik |first name1=Paul |name1=Barbier |title=Bonaparte ak savan yo, Soti nan pil Volta nan la. gwo batri École Polytechnique (1800-1812) |periodik=Bilten istwa elektrisite |volim=34 |nimewo=1 |dat=1999 |doi=10.3406/helec.1999.1455 |accessed on=2021 -08-16 | paj=5–28 }}</ref>.

Kèk mwa apre envansyon Volta, de chimisyen Britanik yo, [[William Nicholson (chimis)|William Nicholson]] (1753-1815) ak [[Anthony Carlisle]] (1768-1840), te itilize batri Volta pou fè a. premye elektwoliz atifisyèl ([[elektwoliz dlo]]) nan {{dat-|2 me [[1800 nan syans|1800]]}}<ref>{{Atik |premye1=kretyen |ti non1=Bailleux |tit = Istwa nan elektwoliz alkalin nan dlo depi kòmansman li yo jiska jounen jodi a |periodical=Bilten istwa a nan elektrisite |volim=27 |nimewo=1 |dat=1996 |doi=10.3406/helec.1996.1310 |li sou entènèt=https:// www.persee.fr/doc/helec_0758-7171_1996_num_27_1_1310 |accessed on=2021-08-16 |paj=19–33 }}</ref>.

Depi 1802, William Cruikshank kreye pil depresyon lè li mete bann zenk ak kwiv vètikal nan yon tank ki gen mi izolasyon plen ak dlo asid. Li pi senp pou pwodwi pase batri Volta<ref name="Bonaparte_savants"/>.

<gallery mode="packed" caption="Diferan kalite batri Volta">
Fichye:Pila di Volta 01.jpg|[[Pil voltaik la]]<ref group=alpha>Envante pa [[Alessandro Volta]] ki te ba li non.</ref>.
Fichye:Voltaic pile.svg|Volta pil dyagram.
</gallery>

=== Pil polarizable ===
Ant 1813 ak 1815, William Hyde Wollaston devlope batri Wollaston nan ki elektwòd kwiv la te antoure elektwòd zenk la. Sa a double sifas elektwòd la ak pwolonje operasyon batri a. Premye pil sa yo soufri, an reyalite, nan yon fonksyone byen: [[Polarizasyon (dielektrik)|polarizasyon]].

Reaksyon oksidorediksyon an lakòz yon akimilasyon sous-pwodwi ki deranje fonksyone batri a. Nan pil zenk-kwiv sa yo, se rediksyon asid [[elektwolit la]] ki pwodui lage bul [[dihydrogen]] sou kòb kwiv mete ki anpeche pasaj kouran an. Apre yon ti tan, li nesesè pou netwaye batri a nan depo sa yo pou li kontinye fonksyone.

An 1813, [[Napoleon I|Napoleon]] te bay École Polytechnique yon pil voltayik {{nobr|600 koup}} kwiv/zenk, ki te okipe <nowiki>{{inite|54 m2}}</nowiki> nan sifas. Humphry Davy te bati yon Pil Cruickshank ki te fòme ak {{nobr|200 [[Trough]]s}} ak {{nobr|2,000 koup}}|koup kwiv/zenk nan [ [Royal Institution|Royal Institute]] nan Lond. Avèk pil moniman sa yo, li te posib jwenn entansite nan {{inite|10 A}}, oswa pouvwa nan lòd la nan dis [[Kilowatt|kW]].

=== Pil enpolarizable ===
[[Imaj:Electrochemical element with salt bridge.png|thumb|dwat|Prensipal dyagram batri Daniell la.]]
Nan pil enpolarizab, pwodui reyaksyon redox yo itilize yo pa chanje pwopriyete [[Elektwochimi|elektwochimik]] tout antye.

An 1829, Antoine Becquerel te kreye premye batri a ak de likid separe lè li mete plak zenk la nan solisyon asid nan yon gwo trip vyann bèf, ki te separe l ak elektwòd kwiv mete nan yon beny silfat kwiv. Se jenerasyon idwojèn nan ranplase pa yon akimilasyon kòb kwiv mete sou mi yo nan katod la.

Prensip la te amelyore an 1836 pa John Frederic Daniell ki te ranplase entesten vyann bèf la ak yon vaz fayans ki mouye. pil Daniell la se premye moun ki ofri yon sous enèji dirab. Prensip batri Daniell la pral gen plizyè amelyorasyon teknolojik, sitou pil Callaud la.

Johann Christian Poggendorff te envante, an 1842, bichromate Battery: li degaje oksijèn ki rekonbine ak idwojèn ki responsab polarizasyon an. Kreye an 1850, batri Grenet se yon batri sèl-likid, ak elektwòd ki fèt ak kabòn ak zenk amalgam (tranpe nan mèki) nan yon elektwolit asid silfirik ak dikromat potasyòm. Lè batri a pa t 'nan itilize, li te nesesè yo retire elektwòd zenk la nan solisyon an prezève li. Plizyè amelyorasyon (pile Found, pile Chardin, pile Voisin ak Dronier...) pral swiv pou izole elektwòd sa a.

Sa yo pil boutèy yo pral itilize jiska kòmansman an nan {{s-|XX}}: pouvwa a ak vòltaj segondè nan pil dichromate yo te apresye depi lontan nan laboratwa a. Yo te itilize ti kras kòm yon batri domestik akòz toksisite nan [[bichromate]] ak pwoblèm ak antretyen elektwòd.

=== Pil depolarizab ===

[[File:Bunsen cell.jpg|thumb|dwat|Bunsen selil.]]
[[File:Coin-cells.jpg|thumb|upright|Pil ityòm modèn.]]

[[Pil depolarize|pil depolarize]] sèvi ak yon reduktan pou retire pwodwi reyaksyon ki fòme nan [[katòd]] la.

Premye batri depolarizasyon an te envante nan 1838 pa William Grove. Li ranplase kòb kwiv mete ak platinum epi li itilize asid nitrique (yo rele asid azotik nan epòk sa a). Li vin yon batri pwisan, men chè, paske platinum se yon metal ki ra. An 1843, Robert Wilhelm Bunsen te ranplase platinum ak chabon, sa ki te redwi anpil pri (gade [[Bunsen batri]]) men depolarizasyon nitrik te mennen nan liberasyon vapè toksik ki te fè itilizasyon pil sa yo pa konvenyan.

An 1867, Georges Leclanché te kreye premye batri solid depolarizan: li te genyen [[diyoksid manganèz]]. [[Batri Leclanché a]] gen mwens pouvwa pase batri boutèy la, men li pa bezwen antretyen (li {{quote|sèlman mete deyò si w itilize li}} kòm piblisite pou batri a di Wonder Company). An 1888, {{Link|Carl Gassner}} te envante selil sèk la nan jele solisyon klori amonyòm ak agar-agar. Avèk kèk amelyorasyon, selil sèk sa a toujou ap itilize nan {{s-|XXI}}.

Pandan [[Dezyèm Gè mondyal]] la, Samuel Ruben ak Philip Mallory te kreye [[pil mèki]].

An 1959, Lewis Urry, Karl Kordesch ak Paul A. Marsal te fèt premye pil alkalin pou piblik la pou Union Carbide.

An 1970, yo te devlope premye [[pil lityòm]] yo, ki te pèmèt zenk yo dwe ranplase pa yon metal ki pi redui. Yo te mache an 1977.

Batri yo te itilize kòm referans pou defini yon estanda vòltaj anvan yo te detronize pa yon mezi ki baze sou efè Josephson: Pil Daniel (1836), answit Pil Clark te envante an 1872 pa  Yo te itilize Josiah Latimer Clark jiska 1905, answit li te ranplase pa selil Weston jiska 1972.

=== Pil Konsantrasyon ===
Genyen tou "pil konsantrasyon" ki se aparèy elektwochimik tankou pil (de solisyon ak yon pon sèl) ki tire enèji yo nan diferans ki genyen nan konsantrasyon yon [[soliti]] soti nan yon solisyon nan lòt la. Solisyon yo ak [[anòd]] yo tout se menm kalite. Se yon metòd senp pou [[pwodiksyon elektrisite|pwodwi elektrisite]]. Modèl batri sa a sitou itilize nan endistri [[Metaliji|metaliji]] nan nivo [[galvanizasyon]] ak etid [[kowozyon]].

== Klasifikasyon ==
=== Pa teknoloji ===
Gen senk teknoloji pil konsomatè:
* [[pil alkalin]];
* [[Leclanché pile|pil salin]];
* [[pil ityòm]];
* [[pil oksid ajan|pil oksid ajan]] (sèten pil bouton pou mont);
* [[pil zenk-lè]] (itilize an patikilye nan aparèy oditif).

Depi Desanm 1998, [[pil mèki|pil mèki]] yo te entèdi nan [[Ewòp]] (''Direktif 98/101/EC''<ref>''[https://eur-lex.europa .eu /legal-content/FR/TXT/?uri=CELEX:31998L0101 Komisyon Directive 98/101/EC nan 22 desanm 1998]'', sou ''eur-lex.europa.eu'' (konsilte sou 19 Novanm 2018) .</ref>) ak nan [[Etazini]] akòz toksisite ak enpak anviwònman [[mèki (chimi)|mèki]].

=== Pa fòma ===
Fòma batri yo deziyen souvan pa yon kòd (AA, LR12, CR2032, elatriye) estanda pa Komisyon Elektwoteknik Entènasyonal (IEC) ak Enstiti Estanda Ameriken Nasyonal (ANSI). Malgre ke estanda IEC a te vin tounen yon estanda, yon sèten kantite non espesifik nan manifaktirè batri rete.

=== Pa fòs elektwomotè oswa vòltaj nominal ===
[[File:Battery checker.jpg|thumb|upright|Testè vòltaj (e.m.f.) pou diferan kalite pil.]]
[[fòs elektwomotè]] (e.m.f.) se [[tansyon elektrik|vtansyon]] ki egziste atravè tèminal batri a nan yon [[sikwi elektrik|sikwi] louvri. Pou mezire li, ou ka itilize yon [[miltimèt]] ki gen gwo rezistans entèn, tankou yon miltimèt dijital oswa yon "tèstè batri".

Lè batri a dechaje (si se akòz itilizasyon oswa [[Dechaj pwòp tèt ou|akòz tan]]), e.m.f. sèlman yon ti kras diminye<ref group=alpha>Eksepte nan fen lavi li lè li vin zewo.</ref>, ki ka sijere ke batri a toujou ka itilize. Sepandan, rezistans entèn nan batri a ogmante, kidonk enèji li ka delivre diminye, menm jan ak vòltaj la atravè tèminal li yo, kòm batri a dechaje. Se poutèt sa, li pi preferab pou teste yon batri pou mezire vòltaj li pandan itilizasyon nòmal (oswa avèk yon tèsteur konsome kouran pou simulation itilizasyon sa a).

Vòltaj nominal la (oswa nominal e.m.f.), sa vle di sa ki ekri sou batri a li menm oswa anbalaj li yo, koresponn an reyalite ak e.m.f. nan batri a nan nouvo kondisyon.

[[Leclanché|pil saline]] ak pil [[alkalin|pil alkalin]] yo gen yon vòltaj nominal apeprè {{inite|1.5|V}}, pandan ke [[pil ityòm|pil ityòm ]] se apeprè {{inite|3.6|V}}.

Pil ki gen pi wo tansyon nominal yo konpoze de yon seri asosyasyon de {{inite|1.5 V}} selil (twa eleman nan seri, nan yon batri 3LR12 de {{inite|4.5 V}}; sis nan yon {{inite|4.5 V}} {{nobr|6LF22}} batri {{inite|9 V}}).

=== Pa kapasite ===
Tou depan de fason yo fabrike yon batri, kapasite li (gade [[#Kapasite ak egzeyat|seksyon anba a]]) kapab varye anpil.<br/>
Mansyone kapasite yon batri te obligatwa sou mache Ewopeyen an ak Fransè depi 2009 <ref>{{Web link |title=Piles et accumulateurs {{!}}entreprises.gouv.fr |url=https://www .entreprises .gouv.fr/fr/libre-circulation-des-produits/cadre-du-marche-unique/piles-et-accumulateurs |site=www.entreprises.gouv.fr |accessed on=2023-01-30}}</ref>.

== Kapasite ak egzeyat ==
=== Kapasite elektrik oswa kapasite enèji ===
[[File:Capacit%C3%A9s.jpg|thumb|upright|Etikèt yon [[chajeur solè]] kote yo endike de kalite kapasite yo:<br/>- kapasite elektrik {{nobr|''Q ' ' {{=}} {{inite|24000 mAh}}}};<br/>- kapasite enèji {{nobr|''E'' {{=}} {{inite|88.8 Wh}}}}. ]]
Anjeneral nou itilize de kalite "kapasite" pou yon selil (oswa pou yon batri), san nou pa toujou reyalize diferans ki genyen ant de yo, ni presize de ki youn n ap pale<ref group="alpha">Epi san nou pa reyalize youn nan risk pou yo genyen. konfizyon ak [[Kapasite elektrik|kapasite]] yon [[Kondansatè (elektrisite)|kondansatè]]. Kapasite yon kondansatè se an reyalite kosyan "Q" pa vòltaj "U" atravè li. Inite li se [[farad]].</ref>:
* ''kapasite elektrik'' senbòl ''Q'' yon batri se kantite maksimòm [[chaj elektrik]] li ka bay pandan itilizasyon nominal li (egzeyat tankou manifakti a bay). Li koresponn ak pwodwi aktyèl la ki pral apwovizyone pa kantite èdtan itilize. Nan [[Sistèm Entènasyonal Inite|SI]], li eksprime an [[koulon]] ({{unit|C}}), men nou konn sèvi ak ampere-èdtan ({{unit|1 Ah}} = {{inite|3600 C}}) oswa miliampè-èdtan ({{inite|1 mAh}} = {{inite|3.6 C}});
* ''kapasite enèji'' ak senbòl ''E'' se kantite [[enèji]] ke li kapab bay pandan dechaj li. Li koresponn ak pwodwi a nan pouvwa a apwovizyone pa kantite èdtan nan itilize. Li souvan eksprime an [[watt-èdtan|watt-èdtan]] (Wh), oswa an miliwatt-èdtan (mWh).

Gen yon relasyon senp ant de kapasite sa yo: kapasite enèji a se pwodwi kapasite elektrik la ak vòltaj nominal "U" batri a:
: <math>E = {Q} * {U}</math>

Li enpòtan pou pa konfonn de kalite kapasite sa yo. Mete de pil nan seri pa ogmante [[kapasite elektrik]], tandiske [[kapasite enèji]] miltipliye pa de.

Nan imaj opoze a, nou ka wè ki endike, sou yon aparèy kalite ''{{lang|en|power bank}}'' ki disponib nan komès, de kalite kapasite yo<ref group=alpha>Si relasyon ki anba a -anwo a sanble pa Pou verifye, sa a se akòz lefèt ke vòltaj nominal batri a se pa {{inite|5 V}}, men {{inite|3.7 V}} (batri ityòm-ion) : nou gen lè sa a {{nobr |24 x 3.7 {{=}} 88.8}}. Vòltaj {{inite|5 V}} an reyalite apwovizyone nan pwodiksyon aparèy la pa yon sikwi elektwonik entegre yo nan lòd yo chaje pil yo nan lòt aparèy atravè yon kab USB. Kapasite elektrik la bay nan aparèy la anba vòltaj sa a nan {{inite|5 V}} Se poutèt sa an reyalite sèlman {{nobr|88.8 / 5 {{=}} {{inite|17.6 Ah}}}} . Si efikasite an jeneral se sèlman 75%, nou pral sèlman kapab rechaje de {{inite|6 Ah}} pil ak aparèy sa a olye pou yo kat jan yon moun te ka espere (depi {{ nobr|24/6 {{=}} 4}}).</ref>.

[[File:Glen Canyon Dam.jpg|thumb|upright|Glen Canyon Dam an 2013.]]
Yon analoji idwolik:
Kapasite rezèvwa yon baraj idwoelektrik se kantite dlo li genyen. Li pa ta dwe konfonn ak kapasite enèji rezèvwa sa a ki se kantite enèji ke li kapab founi rezo elektrik la. Kapasite enèji sa a depann de altitid (mwayèn) rezèvwa a parapò ak turbin plant idwoelektrik la. Altitid sa a se ekivalan a nan vòltaj la nan ka a nan yon batri (oswa selil).

=== Mezi nan kapasite elektrik ===
Kapasite elektrik ''Q'' depann sou kantite elektwolit ak elektwòd, men tou sou kondisyon egzeyat yo (entansite aktyèl la egzeyat, vòltaj koupe aparèy la, tanperati opere)<ref>{{Liv|premye non1 =Pierre|ti non1=Mayé|title=Dèlko elektwochimik|subtitle=Pil, akimilatè ak pil gaz|editè=[[Éditions Dunod|Dunod]]|ane=2010|total paj=208|pasaj= 11|isbn=978- 2-10-055564-2|li sou entènèt=https://books.google.fr/books?id=DK_nbUx51CIC|konsilte sou=04/06/2013}}.</ref>.

Si entansite egzeyat ''I'' konstan, kapasite ''Q'' pwopòsyonèl ak dire egzeyat la Δ''t'':
: <math>Q=I\times \Delta t</math>

Si entansite ''i'' varye, lè sa a:
: <math>Q=\int_{0}^{\Delta t} i \, \mathrm d t</math>

Kapasite elektrik teyorik yon selil (oswa batri), jan sa defini pa manifaktirè yo, yo mezire sou yon echantiyon nan modèl la lè yo pote soti nan yon egzeyat nan {{nobr|20°C}} sou ekipman estanda. Yo chwazi entansite egzeyat la pou li dire apeprè {{lè|20}}. Tout sa ki rete se fè pwodwi a nan entansite a pa tan an egzeyat efikas.

:Pa egzanp: si yon batri {{inite|1.5 V}} bay {{inite|0.5 A}} pou {{lè|21}} nan tanperati chanm nòmal, kapasite elektrik li se {{nobr|0.5 x 21{{=}} {{nobr|10.5 Ah}}}}, ak kapasite enèji li se {{nobr|10.5 x 1.5 {{=}} {{unit|15.75 Wh}}}}.

An reyalite, li pa senp konsa, paske:
# Li difisil pou evalye fen egzeyat la (vòltaj la mezire dwe yon sèten pousantaj vòltaj nominal la - ki pousantaj yo chwazi? 80%? 90%?...);
# Kapasite konsa mezire depann de aktyèl la egzeyat (gade lwa Peukert a anba a);
# Nou wè ki repete mezi sou menm modèl la nan menm kondisyon yo bay rezilta ki ka trè diferan.

=== Lwa Peukert a ===
Lwa Peukert a se yon relasyon ki bay tan dechaj la kòm yon fonksyon de kapasite elektrik teyorik yon selil (oswa yon batri) ak aktyèl la dechaj:

: <math>t = \frac {Q_P} {I^k}</math>

Oswa:
* <math>Q_P</math> se kapasite elèktrik teyorik (an reyalite sa mezire nan 1 [[Ampere (inite)|ampè (A)]]);
* <math>I</math> se aktyèl la aktyèlman delivre pa batri a an ampè;
* <math>t</math> se tan egzeyat la;
* <math>k</math> se yon konstan anpirik nan lòd 1.3 pou pil plon, men trè pre 1 pou pil ityòm.

Nan pratik, yon selil (oswa batri) pi efikas (ap dire pi lontan) si li egzeyate nan yon entansite ki ba.

Anplis de sa, pou pouvwa ki ba, [[oto-dechaj]] dwe pran an kont: pou yon batri ki gen yon relativman wo pwòp tèt ou-dechaj, oto-dechaj ka konsome majorite nan batri a. kapasite batri. Tout pil yo dechaje sou tan, menm si yo pa itilize yo. Gen [[pil aktive|pil aktive]] teknoloji ki pèmèt ou kontwole kòmansman reyaksyon an. Yo pa egzanp yo itilize nan eleman sekirite ([[sak enflatab]], baliz detrès bato{{etc.}}) oswa nan sèten aplikasyon militè. Sa a se tou pou pil bouton zenk-lè; ou dwe retire tab ki fèmen eleman an anvan ou mete l an sèvis.

=== Seri asanble ===
Anpil pil yo itilize nan gwoup de a sis selil nan seri. Pèfòmans yon asanble pil ki konekte nan seri se eleman ki pi fèb li yo. Pa egzanp, yon batri {{inite|4.5 V}} se yon asanble nan menm ka twa batri {{inite|1.5 V}} ki konekte an seri.

== Sèvi ak ==
=== Konsomasyon ===
An 2004, 875 milyon pil yo te vann an Frans (alkalin 75%, saline 22%, rechargeable 2%)<ref>[http://management.journaldunet.com/0604/0604132match-piles.shtml Ki moun ki chanpyon yo … pil ], ''Le journal du Management'', 26 avril 2006.</ref>, {{nobr|100 milyon}} nan Bèljik nan ane 2000.

=== Manifakti ===
Manifaktirè batri yo enkli Duracell, Energizer, Sony, Rayovac, Varta, Philips, Panasonic, Saft, Kodak, Leclanché, Maxell.

=== Efikasite enèji ===
An mwayèn, pil elektrik yo jete menmsi yo toujou gen yon tyè nan [[enèji]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130801031707/http://www.energie-environnement.ch/fichiers/info_pdf/04h_piles.pdf Batri fo lanmò yo] {{pdf}}, sou ''energie-environnement.ch''.</ref>, ak 1/10 ta toujou prèske nouvo. Vreman vre, aparèy elektwonik (kamera dijital, jwè MP3{{etc.}}) bezwen yon minimòm [[Tansyon elektrik|tansyon]] pou yo fonksyone. Sepandan, vòltaj la an jeneral gout pandan egzeyat la, men nan yon vitès diferan depann sou eleman an. Lè sa a, batri ki toujou gen yon sèten kapasite ka toujou sèvi ak pouvwa aparèy mwens egzijan (revèy, jwèt, flach, kontwòl remote {{etc.}}).

=== Sekirite ===
Pwensipal danje dirèk pou moun se, byen lwen, enjèstyon timoun piti nan pil bouton gwosè mwayen (pi gran pase {{inite|16 mm}}). Pi gwo risk la se sa ki nan [[Enclosure (medsin)|patint]] nan batri a nan [[esofaj la]], [[elektwoliz dlo]] ki mennen nan fòmasyon Idwoksid iyon OH<sup> −</sup> nan [[anod la]] konstitye mekanis nan blesi esansyèl, pi plis toujou kòm batri a se nouvo ak nan vòltaj segondè ({{inite|3.6 V}} pou [[lityòm]] pil). Risk ki lye ak posiblite lage eleman yon batri bouton pi ba akòz ti kantite yo nan ti pil sa yo.

=== Reyitilizasyon ===
Soti nan yon pwen de vi elektwochimik, [[Oksidasyon-rediksyon|reaksyon redox]] koup pil alkalin zenk-manganèz (nan anod la ak nan katod la) yo pasyèlman revèsib<ref>{{en}} K . Kordesch {{et al.}}, [http://seme.cer.free.fr/Rechargeability%20of%20manganese%20dioxide_1981_Karl_Kordesch.pdf ''Rechajabilite diyoksid Manganèz nan elektwolit alkalin''] {{pdf}}, ''[[ Electrochimica Acta]]'', {{vol.}}26, {{n°}}10, {{p.}}1495-1504, 1981.</ref>. Se poutèt sa posib reyaksyon chimik ranvèse. Gout vòltaj batri a, ki fèt natirèlman pandan egzeyat, ka ranvèse pa enjekte yon kouran, ki pral ankouraje reyaksyon an ranvèse. Sa a eksplike poukisa pil alkalin yo ka reyitilize jiska plizyè douzèn fwa ak sikwi elektwonik apwopriye<ref>{{en}} Michael Slifkin, [http://techdoc.kvindesland.no/radio/psu/20061103160627551. pdf ''Rechaje a. unchargeable''] {{pdf}}, ''Electronics World'', {{p.|320}}, 27 avril 1998.</ref>{{,}}<ref>{{Link web|language= en|institutional author=Société Les Piles Wonder|url=ftp://ftp2.ni-cd.net/nicd/document/Recharger_des_Piles_Alcalines.pdf|title=Caracteristics jeneral pil alkalin manganèz diyoksid|ane= 1985 (pou verifye) |paj=3|aksede nan=4 jen 2013|kase sou=1541675709}}.</ref>.

Manifaktirè batri, ki pa t desine pil alkalin yo dwe reyitilizab, rekòmande resiklaj yo apre yon sik egzeyat sèl. Yo mete aksan sou risk potansyèl de chofaj nan pil yo, flit ak eksplozyon (akòz presyon an nan diidwojèn gaz lage ak rekonstitisyon an pòv nan amalgam zenk metalik la)<ref>{{Web link|author institutional=Energizer|url=http:/ /data.energizer.com/PDFs/alkalinecylindrical_psds_FR.pdf|title=Fèy done sekirite / batri Energizer / Eveready|year=2011|accessed on=4 jen 2013}}.</ref >. Sepandan, rejenerateur batri alkalin egziste epi yo mache.

== Resiklaj ==
[[Imaj:Versch. Batterien.JPG|thumb|Pil yo itilize.]]

Batri yo genyen [[metal]] ([[nikèl]], [[kadmyòm]], [[mèki (chimi)|mèki]], [[plon]], [[fè]], [[zenk ]] oswa [[ lityòm]]) kèk ladan yo se Metal presye, epi souvan toksik ak [[ekotoksik]] (malfezan pou anviwònman an). Koki batri a pi bonè oswa pita dekonpoze, lage pwodui chimik li genyen yo.

Pa gen pil komèsyal ki disponib yo biodégradables.

=== Ewòp ===
''Direktif 2006/66/EC'' a gen pou objaktif pou diminye enpak pil elektrik ak akimilatè sou anviwònman an nan ankouraje resiklaj yo ak limite kontni metal ekotoksik yo.

Nan 2018, 48% nan pil vann yo resikle nan Inyon Ewopeyen an (post-[[Brexit]]) nan 27 peyi, ak 52% yo pa resikle<ref name=bateu>{{en}} [https:// ec. europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/DDN-20200723-1?inheritRedirect=true&redirect=%2Feurostat%2Fnews%2Fwhats-new Mwatye pil vann yo kolekte pou resiklaj], sou ''europa .eu '' (aksede 28 oktòb 2020).</ref>.

Figi sa a varye ant 96% nan Kwoasi ak 30% nan Estoni<ref name=bateu/>.

* [[Swis]] se premye nan mond lan ak 70% nan pil kolekte; yon ekotax (ki enkli nan pri vant lan) finanse resiklaj<ref>{{Lyen entènèt |otè enstitisyonèl=Energizer |url=http://www.energie-environnement.ch/electronique-informatique/piles -et- accus/415 |title=platfòm enfòmasyon sèvis enèji ak anviwònman canton Bern…|site=energie-environnement.ch |ane=2011|aksede nan=4 jen 2013 }}.</ref>.
* Objektif Ewopeyen an, ki tabli pa "Direktif 2006/66/EC", se 25% nan 2012 ak 45% nan 2016<ref>[https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ .do?uri= OJ:L:2006:266:0001:0014:fr:PDF Atik 10 - Objektif Koleksyon], sou ''eur-lex.europa.eu'' (aksede 28 oktòb 2020).</ref>.

==== Lafrans ====
An Frans, pil yo pa ta dwe jete nan yon poubèl regilye, men yo ta dwe mennen yo nan yon pwen koleksyon (makèt, sant resiklaj, pwen lavant, elatriye) yo dwe resikle. Lejislasyon franse te transpoze direktiv Ewopeyen an nan yon dekrè an 2009<ref>[https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000021261717?r=QZz7rZWrkb Lòd 9 novanm 2009 ki gen rapò ak transpò piblik, regroupement, klasman ak trete pil itilize ak akimilatè], sou ''legifrance.gouv.fr'' (aksede 28 oktòb 2020).</ref>. Yo nan lòd yo diminye kontni an nan sèten metal toksik nan pil (mèki an patikilye), dekrè a presize:

{{Sitasyon blok|Batri ak akimilatè yo mete sou mache a, ki gen ladan sa ki entegre nan ekipman elektrik ak elektwonik […], pa genyen plis pase 0.0005% mèki an pwa, eksepte pil bouton ki gen yon kontni mèki ki mwens pase 2% nan pwa, epi pou pil pòtab ak akimilatè pa plis pase 0.002% Kadmyòm nan pwa.|référence=<ref name="decret2009">Décret {{n°|2009-1139}} du {{date-|22 septanm 2009}}.</ref>}}

Yo nan lòd yo ankouraje koleksyon yo ak resiklaj, li endike:
{{Sitasyon blok|Distribitè pil pòtab ak akimilatè yo reprann gratis, epi san obligasyon pou achte nouvo pil oswa akimilatè, pil itilize ak akimilatè pòtab menm jan ak sa yo mache ke itilizatè yo pote ba yo. Yo enfòme itilizatè yo sou posibilite pou pote pil pòtab ak akimilatè yo itilize nan pwen lavant yo. Kontenè ki disponib pou itilizatè yo pou objektif sa a make ak fasil pou jwenn.|reference=<ref name="decret2009"/>}}

[[Resiklaj]] fè li posib pou rekipere metal ki kapab itilize ankò (sitou fè, Manganèz, zenk ak mèki); rekiperasyon materyèl reprezante 87.3%, pa mas, nan pil yo trete an 2011, rekiperasyon enèji (ensinerasyon nan plastik ak sèten rezidi kraze) 9.2%, 3.5% ki rete yo te elimine san rekiperasyon<ref name=ademe >{{web link|url=http://www2.ademe.fr/servlet/getDoc?cid=96&m=3&id=85240&p1=00&p2=05&ref=17597|titre=Sentèz pil ak akimilatè, done 2011|paj=40| sit= ademe.fr}}.</ref>.

Pousantaj koleksyon an se rapò (an mas) ant kantite pil kolekte ak sa yo vann. Depi kòmansman resiklaj la,li fèb, li pa janm reyalize objektif yo.
* An [[Lafrans]] an 2011, yo te ranmase ak resikle {{inite|11,621 t}} pil ak akimilatè (eksepte otomobil ak endistri) dapre Ademe, sa vle di yon pousantaj koleksyon 36%<ref name =ademe/>, e to sa a ta toujou pi ba pase 50% (46%) an 2016 dapre Eucobat (sektè fransè ki te fonde pa Corepile ak Screlec<ref>[http: //www. environnement-magazine.fr/article/47879-piles-collecte-francaise-se-raborda-de-45-en-2016/ ''Pil: koleksyon franse ap apwoche 45% an 2016''], ''[http:/ /www.environnement-magazine.fr Environnement-magazine]'', 18 jiyè 2016.</ref>).
* Nan 2018, dapre Eurostat, Lafrans resikle 46% nan pil li yo<ref>https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/DDN-20200723-1?inheritRedirect=true&redirect= %2Feurostat%2Fnews%2Fsa-nouvo</ref>.

== Nòt ak referans ==
=== Nòt ===
{{références|groupe=alpha|taille=40}}

=== Referans ===
{{Références|taille=40}}

== Gade tou ==
{{Lòt pwojè|commons=Category:Electric batteries
|wiktionary=pile}}

=== Lyen deyò ===
* {{Autorité}}
* {{Dictionnaires}}
* [http://bibnum.education.fr/physique/la-pile-de-volta ''Pil Volta''], sou ''bibnum.education.fr''
* [http://seaus.free.fr/spip.php?article844 Galvani, Volta ak dekouvèt pil elektrik ], sou ''seaus.free.fr''
* [https://www.jerecyclemespiles.com/ Anyè kote yo konn kolekte pil an Frans]


{{CLEDETRI:pil elektrik}}
[[Kategori:Pil| ]]
[[Kategori:elektrisite]]