Gade kòd pou Fòs elektwomayetis

[[Fichye:Lorentz force on charged particles in bubble chamber - HD.6D.635 (12000265314).svg|vignette|Fòs Lorentz ki aji sou patikil chaje k ap deplase rapidman nan yon [[chanm jarèt]]. Chemen chaj pozitif ak negatif yo pliye nan direksyon opoze.]]
'''Fòs elektwomayetik''' oswa '''fòs Lorentz''' se fòs yon patikil chaje nan yon [[chan elektwomayetik]]. Li se manifestasyon prensipal [[entèraksyon elemantè|entèraksyon elektwomayetik]]. Fòs sa a, aplike nan divès sitiyasyon, pwovoke tout entèraksyon elektrik ak mayetik yo obsève; Se poutèt sa li sitou etidye nan [[fizik]] ak nan [[chimi]]. Yo etidye [[mekanik pwopòtik|pwopòtik]] efè ki afekte fòs elektwomayetik la nan kad [[elektwodinamik pwopòtik]].

Eponim fòs Lorentz la se fizisyen Olandè [[Hendrik Lorentz|Hendrik A. Lorentz]]{{sfn|Diu|Leclecrq|2005|loc={{s.v.}} Lorentz (fòs)|p=391}}{{sfn|Taillet|Mechan|Febvre|2018|loc={{s.v.}} Lorentz force|p=315, {{col.|1}}}}.

== Deskripsyon matematik ==
[[Chan elektwomayetik]] egzèse [[fòs (fizik)|fòs]] sa a sou yon patikil ki gen yon [[chaj elektrik]] ''q'':
:<math>
\vec{F} = q \vec{E} + q \vec{v} \wedge \vec{B}
</math>.
Vektè <math> \vec{E} </math> ak <math> \vec{B} </math> se respektivman [[chan elektrik]] ak [[chan mayetik]] yo pran nan pwen kote a. patikil, <math> \vec{v} </math> reprezante vitès patikil la nan ankadreman referans etid la. Nou ka distenge de kontribisyon nan fòs sa a:
* <math> \vec{F_{\text{elect}}} = q \vec{E} </math>, ki se fòs elektrik la;
* <math> \vec{F_{\text{mag}}} = q \vec{v} \wedge \vec{B}</math>, ki se fòs mayetik la.

Nan ka kote chaj elektrik la imobil nan yon sèten pozisyon ki rele <math> \vec{r}' </math>, se poutèt sa vitès li se zewo, epi li pa sijè a okenn fòs mayetik: [[ pwodwi vektè]] a <math> \vec{v} \wedge \vec{B}</math> se zewo, epi chaj la sibi yon fòs ki depann sèlman de jaden elektrik <math>\vec{E} </math>.

:<math> \vec{F} = \vec{F_{\text{el}}} = q \vec{E}</math>.

[[Image:Lorentz force.svg|right|thumb|Aksyon fòs Lorentz nan ka yon jaden elektrik zewo.]]

Lè sa a, [[Lwa Coulomb (elektwostatik)|Lalwa Koulon]] bay jaden elektrik ki aji nan <math> \vec{r} </math>:
: <math>\vec{E} = \frac{q}{4 \pi \varepsilon_0} \frac{\vec{r} - \vec{r'}}{|\vec{r} - \vec{r '}|^3}</math>,
''ε''{{ind|0}} se yon konstan inivèsèl ki rele [[permittivite]] [[Vakyòm (fizik)|vakyòm]] (pou ranplase pa pèmitivite mwayen an, lè nou pa nan vid la).

Kalkil fòs la fèt sèlman lè nou konnen valè jaden <math> \vec{E} </math> ak <math> \vec{B} </math>, ki sitou detèmine pa distribisyon tout patikil chaje ki fèt nan konfigirasyon an etidye.

== Demonstrasyon ==
Istorikman, fòs Lorentz se te yon done endepandan de ekwasyon ki dekri jaden elektwomayetik la. Nou ka jwenn fòs Lorentz gras a [[Mekanik analitik#Mekanik Lagranjyen|Fòmalis Lagranjyen]]. Lagranjyen an ki pèmèt nou jwenn [[ekwasyon Maxwell yo]] tou fè li posib pou jwenn fòs Lorentz la. Ekwasyon Maxwell yo se ekwasyon sous yo, ak fòs Lorentz se ekwasyon evolisyon an (ekwasyon dinamik). Nou jwenn tou de gras a [[ekwasyon Euler-Lagrange]]. Pou jwenn ekwasyon dinamik yo, nou aplike ekwasyon Euler-Lagrange yo nan kowòdone espas yo (pozisyon, vitès), epi pou jwenn ekwasyon sous yo (ekwasyon Maxwell), nou aplike ekwasyon Euler-Lagrange yo nan [[kowòdone jeneralize yo]] (chan). , ak derive nan chan an).
Aksyon yon patikil ki chaje pwen ki sibi yon jaden elektrik se:

:<math> S = \int_{t_1}^{t_2} \left(-mc^2\sqrt{1-\tfrac{\vec{V}^2}{c^2}}-q\phi +q \vec{A} \cdot \vec{V}\right)dt </math>.
ak
:<math> S = \int_{t_1}^{t_2} L\, dt </math>.
Pou aplike ekwasyon Euler-Lagrange yo, nou premye gade pou moman sa a:

:<math>  \Pi = \frac{\partial L}{\partial \vec V} = \frac{m \vec V }{\sqrt{1-\frac{\vec V^2}{c^2}} }+q \vec A</math>

Notasyon <math> \frac{\partial L}{\partial \vec{V}} </math> se yon ti jan abizif.
Lè sa a, ekwasyon Euler-Lagrange di nou ke:

:<math> \frac{d \Pi}{dt} = \frac{d(\vec P+q \vec A)}{dt} = \frac{\partial L}{\partial \vec{x}} = -q \nabla \phi +q\nabla ( \vec{A}.\vec{V})</math>.
Epi
:<math> \frac{d\vec{A}}{dt} = \frac{\partial \vec A}{\partial t} +(\vec V.\nabla)\vec A </math>.
KONSA
:<math> \frac{d\vec{P}}{dt}+q\frac{\partial \vec A}{\partial t} +q(\vec V.\nabla)\vec A = -q \ nabla \phi +q\nabla ( \vec{A}.\vec{V}) </math>.
Epi itilize [[identite vektè|idantite vektè]]
:<math> \vec V \wedge(\nabla \wedge \vec A) = \nabla(\vec{A}\cdot \vec{V}) -(\vec V\cdot\nabla)\vec A </math>.
nou jwenn
:<math> \frac{d\vec{P}}{dt}= - q\frac{\partial \vec A}{\partial t} -q \nabla\phi + q\left(\vec V \wedge (\nabla \wedge \vec A) \right) </math>.
dwe fòs Lorentz si
:<math>\nabla \wedge \vec A =\vec B</math>.
Epi
:<math> \vec E = -\nabla \phi - \frac{\partial \vec A}{\partial t}</math>.
Nou kapab tou revele fòs Lorentz lè l sèvi avèk ekwasyon Maxwell yo; li parèt kòm yon tèm sous nan ekwasyon kontinwite dansite batman kè jaden elektwomayetik la.
Swa
:<math>\frac{\partial (\vec E\wedge \vec B)}{\mu_0\partial t} + \rho\vec E +\vec j\wedge\vec B -\nabla \sigma = 0< / math>.
ak <math>\sigma</math> tansè estrès Maxwell la.

Nou kapab tou ale nan fòmalis relativis [[Lagranjyen]], aplike nan [[relativite espesyal]]. Nan kad sa a, mouvman yon patikil ki swiv trajectoire ''x{{exp|b}}''(''τ'') sibi chan elektwomayetik la dekri pa [[aksyon (fizik)|aksyon li ]] , ki pran fòm lan
<math>S = \int q A_b \; {\rm d} x^b</math>,
kote kantite ''A{{ind|i}}'' se sa nou rele [[kadripotansyèl]], kote nou tire [[potansyèl elektrik]] ak [[potansyèl vektè jaden mayetik la|vektè potansyèl la. ]] ki konplètman detèmine jaden elektrik la ak jaden mayetik la.

Kòm dabitid nan relativite espesyal, nou defini [[kwadriviteness]] pa
:<math>u^a \equiv \frac{\rm d x^a}{\rm d \tau}\quad,</math>

ki pèmèt nou reekri aksyon an nan fòm lan
:<math>S = \int q A_b u^b \; {\rm d} \tau</math>.
Nan fòmalis aksyon an (ki se entegral [[Lagranjyen an]]), trajectoire la detèmine pa maksimize aksyon an parapò ak varyasyon posib nan trajectoire ''x{{exp|b}} ''( ''τ''). Trajectory a parèt klèman nan kwadrivèktè vitès la, men tou, implicitman nan kwadripotansyèl la, depi lèt la evalye nan chak pwen nan trajectoire la. Kidonk, varyasyon an nan aksyon an bay
:<math>\delta S = \int q \left(A_b \frac{{\rm d} \delta x^b}{{\rm d} \tau} + \delta x^a \partial_a A_b u^b \right)\; {\rm d} \tau</math>.
Nou kapab entegre premye tèm pa pati, pou jwenn
:<math>\delta S = \int q \left(- \frac{{\rm d}A_b}{{\rm d} \tau} \delta x^b + \delta x^a \partial_a A_b u^b \right)\; {\rm d} \tau</math>,
men kòm kwatripotansyèl la depann sèlman evalye sou pwen nan trajectoire yo, nou genyen
:<math>\delta S = \int q \left(- u^a \partial_a A_b \delta x^b + \delta x^a \partial_a A_b u^b \right)\; {\rm d} \tau</math>.
Lè yo gwoupe ansanm tout tèm yo, li vini
:<math>\delta S = \int q \left((\partial_a A_b - \partial_b A_a) u^b \right)\; \delta x^a\; {\rm d} \tau</math>.
Tèm entegral deyò d''τ'' ak ''δx{{exp|a}}'' bay fòs la. Lè nou prezante [[tensor elektwomayetik]] ''F{{ind|ab}}'' konsa ke
:<math>F_{ab} = \partial_a A_b - \partial_b A_a</math>,
Se poutèt sa fòs ''f{{exp|a}}'' ekri
:<math>f^a = q F^a_{\;\;b} u^b</math>.
Akòz estrikti ekwasyon Maxwell yo, nou montre ke jaden mayetik la ka ekri sou fòm [[wotasyon]] yon vektè, [[potansyèl vektè chan mayetik la]]. Koulye a, pati espasyal la nan tenseur elektwomayetik la ka ekri, si nou mete tèt nou nan [[kowòdone kartesiyen]] ''x'', ''y'', ''z'',
:<math>F^a_{\;\;b} = \left(\begin{array}{cccc}0 & ? & ? & ? \\ ? & 0 & \partial_x A^y - \partial_y A^x &  \partial_x A^z - \partial_z A^x \\ ?  & \partial_y A^x - \partial_x A^y & 0  & \partial_y A^z - \partial_z A^y \\ ? & \partial_z A^x - \partial_x A^z & \partial_z A^y - \partial_y A^z & 0 \end{array} \right)  = \left(\begin{array}{cccc}0 & ? & ? & ? \\ ? & 0 & ({\rm rot}\; A)^z & -({\rm rot} \;A)^y \\ ? & -({\rm rot}\; A)^z & 0 & ({\rm rot}\; A)^x \\ ? & ({\rm rot}\; A)^y & -({\rm rot} \;A)^x & 0 \end{array} \right)</math>. 
Aplike nan pati espasyal kwadrivitès la, nou verifye, lè nou note <math> \vec B </math> wotasyon <math> \vec A </math>, ke nou genyen
:<math>F^a_{\;\;b} u^b = \left(\begin{array}{c} ? \\ v^y B^z - v^z B^y \\ v^z B^x - v^x B^z \\ v^x B^y - v^y B_x \end{array}\right) + ... = \left(\begin{array}{c} ? \\ \\ \vec v \wedge \vec B \\ ~ \end{array} \right)</math>.
Si kounye a nou konsidere konpozan tanporèl "F" a, nou genyen
:<math>F^a_{\;\;b} = \left(\begin{array}{cccc}0 & & -\frac{1}{c^2} \partial_t \vec A - \vec \nabla A^t &  \\  & 0 & B^z &  - B^y \\ - \vec \nabla A_t - \partial_t \vec A & - B^z & 0  & B^x \\ & B^y & - B^x & 0\end{array} \right)  </math>. 
Kounye a, bay ekwasyon Maxwell yo, nou konnen nou ka ekri jaden elektrik la kòm sòm opoze derive tan an nan potansyèl vektè a ak gradyan [[potansyèl elektrik la]], ke nou pral asimile ak ''A{{ind|t}}''. Konsa, nou gen ekspresyon kat dimansyon fòs la:
:<math>F^a_{\;\;b} u^b = \left(\begin{array}{c} \frac{\vec E \cdot \vec v}{c^2} \\ \\ \vec E + \vec v \wedge \vec B \\ ~ \end{array} \right)</math>.
<!--
== Lyen ant fòs Lorentz ak Laplace ==

[[Image:Railgun schema.png|thumb|right|Ilustrasyon fòs Laplace.]]
Fòs Lorentz fè li posib pou jwenn [[fòs Laplace]] nan absans yon jaden elektrik 9'''''E'''''&nbsp;=&nbsp;'''''0''''' ). Vreman vre, fòs Lorentz ki aji sou yon patikil chaj '''''q''''' se, jan yo wè deja, '''''F'''''&nbsp;=&nbsp;q&nbsp;'''' 'v'''''&nbsp;∧&nbsp;'''''B'''''.
Konsidere yon seri patikil li yo nan yon volim ''''x'''''' kondiktè, neglije entèraksyon ki genyen ant patikil yo epi sonje '''n''' pou dansite patikil la, fòs ki kapab lakòz sou tout patikil yo. Lè sa a, patikil ki prezan yo vo
:<matematik>\vec{\delta F} = n {\rm d}\vec x\; q \vec v \wedge \vec B</math>.
Koulye a, kantite ''nq'''v''''' pa gen anyen lòt pase '''''j''''' [[vektè dansite aktyèl la]].
Nan ka kote nou se sèlman nan prezans yon inifòm chan mayetik ak yon inifòm aktyèl, fòmil sa a entegre nan
:<math>\vec F = \vec I \wedge \vec B</math>,
ki se fòmil Laplace.
-->

== Lòd grandè ==
Entèaksyon elektwomayetik la se dezyèm nan kat [[Entèraksyon Elemantè|Entèraksyon Elemantè]] nan lòd pouvwa yo. Nan enèji ki ba, sa vle di reyaksyon chimik oswa reyaksyon nikleyè, li apeprè yon santèn fwa pi fèb pase [[entèraksyon fò]], men depase [[entèraksyon fèb|entèraksyon fèb]] ak [[gravitasyon]] pa yon faktè de 10{{exp|11}} ak 10{{exp|42}} respektivman. Ak eksepsyon de fenomèn gravitasyonèl, entèraksyon elektwomayetik responsab, sou echèl atomik la, pou pifò fenomèn obsèvab sou echèl makwoskopik la. Vreman vre, sou echèl makwoskopik la, entèraksyon elektwomayetik anpeche yon objè travèse yon lòt, pèmèt yon objè aplike yon fòs sou yon lòt ([[princip aksyon-reaksyon]]) oswa menm responsab fòs friksyon yo.

== Travay fòs Lorentz ==

Travay fòs Lorentz la koresponn ak enèji chan elektwomayetik transmèt nan patikil ki chaje yo.<br>Pou yon deplasman elemantè <math>\mathrm d\vec{\ell}</math> pwen aplikasyon an. fòs, travay elemantè fòs Lorentz <math>\vec{F}</math> se pa definisyon:

<center><math>\delta W = \vec{F} \cdot \mathrm d\vec{\ell}</math>,</center>
<center> pakonsekan: <math>\delta W = (q \,\vec{E} + q \,\vec{v} \wedge \vec{B}) \cdot \mathrm d\vec{\ell}</math>.</center>
Kòm nou gen nan definisyon <math>\mathrm d\vec{\ell} = \vec{v} \,\mathrm dt</math>, il vient :

<center><math>\delta W = q \,\vec{E} \cdot \vec{v} \,\mathrm dt +  q \,\vec{v} \wedge \vec{B} \cdot \vec{v} \,\mathrm dt</math>.</center>

Dezyèm tèm an anile, vektè pwodwi <math>\vec{v} \wedge \vec{B}</math> ki òtogonal ak <math>\vec{v}</math>. Se poutèt sa, finalman nou jwenn:

<center><math>\delta W = q \,\vec{E} \cdot \vec{v}\,\mathrm dt</math>.</center>

Se poutèt sa, travay fòs Lorentz la pa zewo nan ka jeneral la. Nan lòt men an, nou wè ke fòs la mayetik pa travay, se sèlman eleman elektrik la ap travay ak Se poutèt sa ka varye enèji sinetik nan yon patikil chaje.

== Istwa ==

[[Fichye:H. A. Lorentz - Lorentz force, div E = ρ, div B = 0 - La théorie electromagnétique de Maxwell et son application aux corps mouvants, Archives néerlandaises, 1892 - p 451 - Eq. I, II, III.png|vignette|Ekstrè nan ''Teyori elektwomayetik Maxwell ak aplikasyon li nan kò k ap deplase'', 1892, {{p.|451}}; Fòmil pou fòs Lorentz (I) ak [[divèjans (analiz vektè)|divèjans]] [[champ elektrik|elektrik]] (II) ak [[mayetik|champ mayetik]] (III).]]

Premye tantativ pou quantifier fòs elektwomayetik la te fèt nan mitan 18tyèm syèk la. Entèraksyon sou poto mayetik ak chaj elektrik yo te sipoze depann de <math> 1/r^2 </math>, respektivman pa [[Johann Tobias Mayer|Johann T. Mayer]] ak lòt moun nan 1760<ref>{{Liv | otè1 = Michel Delon | tit = Ansiklopedi nan
Syèk Limyè | Piblikatè =
Fitzroy Dearborn Publishers | ane = 2001 |
paj total = 538 | isbn = 157958246X}}</ref>, ak pa [[Henry Cavendish]] an 1762<ref>{{Ouvraj | otè 1 =
Elliot H. Goodwin | tit = Nouvo a
Cambridge Modern History Volim 8: The
Revolisyon Ameriken ak Franse, 1763-93 | Piblikatè = Cambridge
University Press | ane = 1965 | paj total = 130 | isbn = 9780521045469}}</ref>. Sepandan, okenn nan yo pa t 'kapab montre li sevè atravè eksperyans<ref>{{Liv | otè1 = Herbert W. Meyer | tit = Yon istwa nan elektrisite ak
Mayetik | Piblikatè = Burndy Library | ane = 1972 | pasaj= 30-31 | isbn = 0-262-13070-X | url =https://archive.org/details/AHistoryof_00_Meye}}</ref>, epi se [[Charles-Augustin Coulomb|Coulomb]] ki te reyalize sa an 1784 pa mwayen yon [[balans tòsyon]]. Yon ti tan apre dekouvèt [[Hans Christian Orsted|Hans C. Orsted]] an 1820 nan entèraksyon ant yon zegwi mayetik ak yon sikwi travèse pa yon kouran elektrik, [[André-Marie Ampère|Ampère]] te etabli atravè eksperyans angilè a. depandans fòs ki egzèse ant de seksyon elemantè yon [[kouran elektrik|kouran]]<ref>{{Liv | otè1=Gerrit L. Verschuur | title = Atraksyon kache: Istwa a ak mistè mayetik | Piblikatè =Oxford University Press| isbn=0-19-506488-7| ane = 1993 | pasaj =78-79 | url =https://archive.org/details/hiddenattraction0Overs/page/78}}</ref>{{,}}<ref>{{Liv | otè1 =Olivier Darrigol | tit = Elektwodinamik soti nan Ampère rive Einstein | url = https://archive.org/details/electrodynamicsf00darr_584 | url aksè = limite | Piblikatè = Oxford University Press |isbn = 0-19-850593-0 | ane = 2000 | pasaj = 25}}.</ref>. Tout deskripsyon sa yo nan fòs elektwomayetik la te baze sou pwopriyete tankou distans ki genyen ant de chaj, olye ke entèraksyon ki rive nan jaden elektrik ak mayetik<ref>{{Liv | otè1 = Gerrit
L. Verschuur | tit = Atraksyon kache:
Istwa a ak mistè nan mayetis | Piblikatè = Oxford University
Peze | isbn = 0-19-506488-7 | ane = 1993 |
pasaj = 76| url=
https://archive.org/details/hiddenattraction0Overs/page/76}}</ref>.

Premye itilizasyon chan elektwomayetik yo te parèt ak [[Michael Faraday|Faraday]], atravè sa li te rele {{Language|en|[[line of force|''lignes de force'']]}} , ak deskripsyon matematik li te genyen. [[Lord Kelvin]] ak [[James Clerk Maxwell|Maxwell]]<ref>{{Ouvraj | otè1 = Olivier Darrigol | tit = Elektwodinamik soti nan Ampère
pou Einstein | url =
https://archive.org/details/electrodynamicsf00darr_584 | url aksè = limite | Piblikatè = Oxford University Press |
isbn = 0-19-850593-0 | ane = 2000 | pasaj = 126 -131, 139-144}}</ref>. [[Joseph John Thomson|J. J. Thompson]] se premye moun ki te eseye etabli yon ekspresyon pou fòs Lorentz kòm yon fonksyon chan elektwomayetik ki soti nan [[ekwasyon Maxwell yo]]. An 1881 Thompson te pibliye yon tèz ki te enterese nan konpòtman chaj k ap deplase nan [[katòd reyon|reyon katòd]] kote li te etabli ekspresyon inèg sa a pou fòs mayetik la:

<center><math> \vec{F_{\text{mag}}} = \frac{q}{2} \vec{v} \wedge \vec{B}</math></center>

Fòm Thompson jwenn nan gen yon faktè miltiplikasyon depase <math> 1/2 </math>, yon konsekans erè kalkil ak yon deskripsyon enkonplè nan [[kouran deplasman an]]. Lè sa a, se [[Oliver Heaviside|Heaviside]], pa mwayen deskripsyon vektè aktyèl li te envante a, ki te etabli fòm kòrèk eleman mayetik la an 1889<ref>{{Liv | otè1 = Olivier Darrigol | tit = Elektwodinamik soti nan Ampère rive Einstein | url =https://archive.org/details/electrodynamicsf00darr_584 | aksè url = limite | Piblikatè = Oxford University Press | isbn = 0-19-850593-0 | ane = 2000 | pasaj = 429-430}}</ref>{{,}}<ref>{{atik | otè1 = Oliver Heaviside |tit = Sou efè elektwomayetik akòz mouvman elèktrifikasyon atravè yon mouri elektrik | jounal = Philosophical Magazine | dat = Avril
1889 | pasaj = 324 | url = http://en.wikisource.org/wiki/Motion_of_Electrification_through_a_Dielectric}}</ref>. Finalman, se nan 1895 ke eponim fòs elektwomayetik la, [[Hendrik Lorentz]], te etabli ekspresyon konplè lèt la lè yo ajoute eleman elektrik la. Li jwenn li lè li eksplwate vèsyon vektè Heaviside nan ekwasyon Maxwell yo ak lè l sèvi avèk [[mekanik analitik|mekanik lagranjyen]], ke li aplike nan yon [[etè (fizik)|etè]] estasyonè]] atravè yon apwòch lokal<ref> {{Liv | otè1 = Olivier Darrigol |
tit = Elektwodinamik soti nan Ampère rive nan Einstein
| url = https://archive.org/details/electrodynamicsf00darr_584 | aksè url = limite | Piblikatè = Oxford University Press |
isbn = 0-19-850593-0 | ane = 2000 | pasaj = 327}}</ref>{{,}}<ref>{{Liv | otè1 = E. T. Whittaker | tit = Yon istwa nan
Teyori Etè ak Elektrisite Yon Istwa nan
Teyori Etè ak Elektrisite: Soti nan
Laj Descartes rive nan fen diznevyèm lan
Syèk | Piblikatè = Longmans, Green ak
Ko | ane = 1910 | pasaj = 420-423 | isbn = 1-143-01208-9}}</ref>. Lè sa a, Lorentz kite deskripsyon Maxwell nan etè kondiksyon an, epi fè distenksyon ant matyè ak sa yo rele etè liminifè a.

==Nòt ak referans==
{{Références}}

== Gade tou ==

=== Bibliyografi ===
* {{Ouvrage | langue=fr | prénom1=Bernard | nom1=Diu | lien auteur1=Bernard Diu | prénom2=Bénédicte | nom2=Leclercq | titre=La physique mot à mot | lieu=Paris | éditeur={{nobr|[[Éditions Odile Jacob|O. Jacob]]}} | collection=Sciences | mois={{date-|février|compact=oui}} | année=2005 | numéro d'édition=1 | pages totales={{unité|1|{{abréviation discrète|vol.|volume(s)}}}}, 721 | format livre={{abréviation discrète|ill.|illustration(s)}} et {{abréviation discrète|fig.|figure(s)}}, {{dunité|15,5|24|cm}} | isbn=2-7381-1578-0 | ean=9782738115782 | oclc=300488981 | bnf=39927635k | sudoc=08469470X | présentation en ligne=https://www.odilejacob.fr/catalogue/sciences/physique-chimie/physique-mot-a-mot_9782738115782.php | lire en ligne={{Google Livres|id=KwvyFTrt_eAC}} | consulté le=29 octobre 2020 | partie={{nobr|{{s.v.}} Lorentz}} (force de) | passage=391-392 | libellé=Diu et Leclecrq 2005}}.
* {{Ouvrage | langue=fr | prénom1=Richard | nom1=Taillet | prénom2=Loïc | nom2=Villain | prénom3=Pascal | nom3=Febvre | titre=Dictionnaire de physique | lieu=Louvain-la-Neuve | éditeur=[[Groupe De Boeck|De Boeck Supérieur]], hors {{coll.}} / sciences | mois={{date-|janvier|compact=oui}} | année=2018 | numéro d'édition=4 | année première édition={{date-|mai 2008}} | pages totales={{unité|1|{{abréviation discrète|vol.|volume(s)}}}}, {{X}}-956 | format livre={{abréviation discrète|ill.|illustration(s)}} et {{abréviation discrète|fig.|figure(s)}}, {{dunité|17|24|cm}} | isbn10=2-8073-0744-2 | isbn1=978-2-8073-0744-5 | ean=9782807307445 | oclc=1022951339 | bnf=456469019 | sudoc=224228161 | présentation en ligne=https://www.deboecksuperieur.com/ouvrage/9782807307445-dictionnaire-de-physique | lire en ligne={{Google Livres|id=pjlFDwAAQBAJ}} | consulté le=29 octobre 2020 | partie={{s.v.}} force de Lorentz | passage=315, {{col.|1}} | libellé=Taillet, Villain et Febvre 2018}}.

=== Articles connexes ===
* [[Elektwostatistik]]
* [[Mayetostatik]]
* [[Elektwomayetis]]

=== Lyen deyò ===
{{liens}}


[[Kategori:Mekanik]]
[[Kategori:Fizik]]